Empathisch zijn lijkt wel het nieuwe trendy. We motiveren mensen om ‘in de schoenen van de andere’ te gaan staan of om je in te beelden hoe de andere zich voelt. Maar wanneer is empathie een goede zaak en vanaf wanneer gooit het roet in het eten? Want empathie is geen miraculeuze oplossing voor alle wereldproblemen en draagt des te meer bij aan vele problemen in onze eigen wereld.
Wat is empathie?
De term empathie komt van het Griekse empatheia. Empatheia betekende invoelen wat in eerste instantie puur gebruikt werd om het vermogen een zintuiglijke verandering bij je gesprekspartner op te merken. Het ging hem dus enkel en alleen om het opmerken van de verandering. Pas nadien, rond 1920, vond het zijn weg naar de psychologie. Toen werd de betekenis aangepast naar het nabootsen van de zintuiglijke veranderingen van je gesprekspartner wat je op zijn beurt in staat stelt om mee te voelen met de andere. Vandaag betekent empathie het vermogen om jezelf in te kunnen leven in de leefwereld (gevoelens) van anderen.
Wat is sympathie?
Bij sympathie gaan we nog een stapje verder en leven we niet enkel mee in het gedachtegoed van andere, we nemen ze ook volledig over en ver-innerlijke ze met onszelf. Je kan sympathie dus bekijken als empathie 2.0, een stapje verder. Wanneer je in een empathische sfeer zit blijf je wel bij je eigen kernwaarden en uit je enkel begrip en bestaansrecht voor de situatie van de andere. Wanneer de sfeer omslaat naar een sympathische situatie uit je ook acceptatie en goedkeuring voor de andere zijn gevoelens. Dit kan er voor zorgen dat je je eigen waarden en normen verliest in de leefwereld van de anderen en dus meegesleurd wordt in hun verhaal. Je verliest vaak zelf controle over het gesprek en het is moeilijk om op dat moment connectie te maken met een rationeel gedachtepatroon.
Het spotlight effect
De moeilijkheid om te verbinden met ons rationeel gedachtepatroon kan er voor zorgen dat we ons gaan focussen op bepaalde zaken en andere zaken naar de achtergrond verdwijnen. Dit kan gebeuren wanneer de grens tussen empathie en sympathie betwist wordt. Het kan zelfs zijn dat het empathisch vermogen zodanig benaderd wordt dat er sprake kan zijn van chantage. Het is dan ook belangrijk jezelf te wapenen tegen personen die je emoties proberen te bespelen met als doel je aan hun zijde van het verhaal te krijgen. De beste manipulatoren weten hoe ze de mist van het emotionele in je brein kunnen verspreiden.
Het hogere zelf
In elk leven komen problemen aan bod die zich specifiek richten op één enkel individu. Dit kan een fysische (ziekte), psychische (verlies) of operationele (werk) tegenslag zijn. Omdat we als mens geneigd zijn om de oorzaak en ook de oplossing bij derden te leggen worden we vaak geconfronteerd met mensen in nood die beroep willen doen op hun omgeving of de overheid. Het geschreeuw om het terugbetalen van een speciaal medicijn dat één mensenleven kan redden is vaak groot. Terwijl we weten dat met het geld gebruikt om dat medicijn te kopen veel meer mensenlevens gered kunnen worden. Toch is ons empathisch brein geneigd om te kiezen voor dat ene mensenleven als er aan een aantal voorwaarden voldaan worden. Het emotionele heeft namelijk meer impact des te dichter het bij ons staat, des te directer het invloed heeft op ons of des te beter we ons kunnen verbinden met de situatie. Zo zullen moeders van jonge kinderen veel sneller op straat komen voor de rechten van kinderen dan single twintigers. Zo zullen mensen in financiële onzekerheden veel sneller schreeuwen tegen inkomensverlies dan een miljonair. Wanneer we hier echter keer op keer aan toe geven rijst de vraag of empathische keuzes wel de beste keuzes zijn voor de globale mensheid. De mensheid als groep, als biologische soort die samen dient te streven naar ontwikkeling en vooruitgang.
Een gezonde balans
Zoals altijd ligt het antwoord in het vinden van een gezond evenwicht. De oplossing voor een verhaal ligt nooit volledig aan de emotionele zijde, noch aan de rationele. Zo kunnen ook de vraagstukken waar empathie betrokken wordt best beantwoord worden met een gezonde dosis begrip en medeleven maar ook een stevige muur aan rationaliteit. Het vraagt om een portie moed om in te gaan tegen het empathische stuk van je brein. Dit deel wil immers dat je goed in de groep ligt om zo je overlevingskansen te vergroten. De kans op overleven ligt echter niet meer zo nauw samen met het gegeven door iedereen leuk gevonden te worden. Durf dus ook bij emotionele vraagstukken om je rationele schoenen aan te trekken. Je zal er mensen veel verder mee kunnen helpen dan mee te verdwijnen in hun mist.
